YENİ ÇAY KANUNUNDA “GERÇEK YA DA TÜZEL KİŞİLERE AİT ÇAY İŞLETMESİ” KAVRAMINA DİKKAT!

Mahiye Morgül

                Çay Kanunu Meclise sunuldu… Kim veya kimler tarafından hazırlandığına dair bilgi verilmeyen bu kanun üreticiye ne getirecek ne götürecek kimse bilmiyor. Rize milletvekili tarafından meclise sunulduğunun dışında hazırlanmasına dair bir bilgiye ulaşılamıyor.

Tasarı hakkında basında çıkanlara baktım; dikkatimi çeken en önemli husus “Lisanslı Çay Üreticiliği” başlığı altında “GERÇEK ve TÜZEL kişilere ait çay işletmesi” kavramı getiriyor.  

Çaykur’un liberalizasyonu gündemdedir. Parçalayarak lağvetmek Dünya Bankasının kullandığı yöntemdir. Bunu 2005’deki SPAN adlı ABD eğitim şirketinin programladığı şekilde Fetöcü bakan Hüseyin Çelik’in Ziya Selçuk’la beraber başlattığı “kamucu eğitimden piyasacı eğitime geçiş” sürecini yakından takip ettiğim için biliyorum.  Her kurumu “Çoklu zeka” ile paramparça ettiler. Şiarı şuydu: “Parçala, her parçasını ayrı ayrı piyasaya at, ne kadar parçalarsan piyasa o kadar para kazanır.”   

Şimdi Çaykur’da ve çay üretiminde üretim zincirleri parçalanacak. Bu değişikliğin üreticiye ne getireceğini dilimin döndüğü kadar açıklamaya çalışacağım.  

 “Tüzel kişi” kavramı için sözlükler şöyle diyor: Tüzel kişi, hukuk bakımından birçok kişinin veya malın topluluğundan doğan şirketler, vakıflar, dernekler, belediyeler, üniversiteler. 

Bunda ne var, derseniz… İlk aklımıza gelen daha önce başımıza gelendir. Örneğin, çay üreticisi olan dindar bir kişi İslami görünümlü tüzel kişilikle, bir vakıfla veya bir cami yaşatma derneği ile karşı karşıya gelebilir. Bir yaşlı köylü çayını taşıtacak kimse bulamıyorsa, “Çayınızı çaylığınızdan gelir alırız siz zahmet etmeyin” diyene verebilir. Çayını bize sat diyen daha İslami görünümlü bir vakfa ya da Cami derneğine yönelebilir.  Tıpkı önceki yıllarda kurban derilerini toplarken cami derneklerine veya şaibeli cemaat vakıflarına verilen deriler gibi.

Yazımın başlığını “Çay yasası mı tarikatlara devir yasası mı?” diye koymalıydım. Kurban derileri öykülerini herkes hatırlamayabilir, kısa anımsatma yapayım. Eskiden Türk Hava Kurumu toplardı derileri, gün geldi cemaatlere toplama izni verildi, öylece kurumun gelirleri düştü, kesildi. Ama bazı cemaatlerin biti kanlandı, darbelere nelere kalkıştılar.

Çay Kanunu taslağında şöyle diyor. (Basından)

“Gerçek ve tüzel kişiler, gerekli izinlerini almak şartıyla kuru çay üreten işletmeler kurabilecek.”

“İşletmeler A, B ve C lisanslı işletmeler olarak gruplandırılacak.”

“A lisanslı işletme “Yaş çay yaprağını işleyerek kuru çay ürünleri elde edebilen ve bunları dökme çay olarak borsada satabilen, kendi ürettiği veya satın aldığı kuru çay ürünlerini kendi paketleme tesislerinde paketleyip tüketiciye arz edebilen ve kendi namına tescilli ürün markası olduğuna dair marka tescil belgesi bulunan gerçek ya da tüzel kişilere ait kuru çay işletmelerini“;

B lisanslı işletme “Yaş çay yaprağını işleyerek kuru çay ürünleri elde edebilen ve bunları dökme çay olarak borsada satabilen gerçek ya da tüzel kişilere ait kuru çay işletmelerini“

C lisanslı işletme ise “Satın aldığı kuru çay ürünlerini, kendi paketleme tesislerinde paketleyip tüketiciye arz edebilen gerçek ya da tüzel kişilere ait kuru çay işletmelerini” ifade edecek.”

Anladığım şu ki yaş çay üretim zincirinde, çayın toplanmasında işlenmesine ve pazarlamasına kadar her aşamada tüzel kişiler, yani dernek ya da vakıflar üreticinin ve tüketicinin muhatabı olabilecek. Yandı keten helva!

Yani, Çaykur’un parçalanarak piyasaya devredilmesini getiriyor yasa. Bu çok önemli sorundur. Çay üreticisinin ve çayda kalite standardının garantisi yani devlet garantisi ortadan kaldırılıyor.

Halkımızın bilmediği bir şey daha var: bu özelleştirmelerin arkasında Tansu Çiller’in 1995’de Dünya Ticaret Örgütüne verdiği taahhütname vardır, adı GATS sözleşmesi. Kamu hizmetlerinin küresel piyasaya para kazandıracak şekilde liberalize edilmesi demektir.

MEB de liberalizasyon GATS sözleşmesiyle aşladı, devam ediyor. Tüm kamu kurumlarını yani sosyal devlet güvencesini ortadan kaldıran düzenlemelere devam ediliyor. Çay’da olan da budur.  

Çay’da liberalizasyon yasasıdır meclise Rize milletvekilinin sunduğu… Eğitimde Parçalı Müfredat  gibi, tıpkısının aynısı çok parçalı çay üretimi… Dileyen çocuğunu tarikat okuluna verdi, şimdi dileyen çayını vakıf işletmesine verecek.

Vaktiyle yaşlı bir akrabam bir dairesini bir cemaate vermişti, cennette kendine yer garantisi olsun diyerek. Şimdi bu kanundan sonra çay bahçesini vakıf işletmesine vermeler göreceğiz.

Haçlı seferlerinin arkasında da benzer bir tarih vardır. Dindar zenginler cennette yerim garanti olsun diye mal varlıklarını kiliseye bağışlıyorlardı. Kiliseler öyle zenginleşti ki krallara borç veriyor, onlara her dediklerini yaptırıyorlardı, Anadolu’yu ve Filistin’i ve İstanbul’u defalarca yağmaladılar.

Ha bizim kilisemiz yok ki diyeceksiniz de… Kazım Karabekir Paşa, arkasında İngiliz servisleri olan o tarikat evlerini neden kapatmıştı acaba diye bir düşünün.

Çaylığına tek başına bakamayacak kadar yaşlı ve yalnız kimseleri korumanın tek yolu üretim kooperatifleridir. Japonya liberalizasyondan vazgeçmiş kooperatifleşmeye geçmiş ilk ülkedir. Çünkü, köyden şehre göç ile başlayan, eğitim süresini uzatarak aileleri sürekli eğitim harcamasına mecbur eden sistemde köylerde genç kalmadı, çayı toplayacak genç bırakmadı. Dört işlem bilmeyeni lise mezunu eden sistem her genci üniversiteye yerleştirdi. Oysa bilenleri ilerleten bilmeyeni sınıfta bırakma kuralı geri getirilse, bu gençler toprakla karnını doyurmayı öğrenmek için köye dönmeye ve çay bahçesine de girmeye başlayacaktır.

Özetle, çay tarımında liberalizasyonla çözüm yoktur. Tarımda kooperatifleşme ve devlet eliyle bilimsel kurallara göre eğitim en akıllı çözümdür.

Kamu güvencesini kaldırıp tüzel şirket dernek vakıf tarikat cemaat vb yollarını açmak bu halka ve Rizeliye en büyük ihanettir.

Azim ve Karar, 27.6.2022