ÖNLENEMEYEN ZAMLAR

Ceyhun Balcı

Bu akşam candaş kanallardan birisinde izledim. Ocak boyunca ve belki de sonrasında fiyatlar sabitleniyormuş. Marketler, mobilyacılar ve onlara katılan başkaları fiyatları önce indirip sonra da sabitliyorlarmış. Tasarlı bir halkla ilişkiler çalışması olduğu açık. Yaşamın gerçeği hiç de öyle değil.

Üç harfli marketlerden birinden her 10 günde bir aldığım süt ürünü var. Üç harfli markette satılan 3 harfli süt ürünü.

Dün aldığım ürünün çok değil 1 hafta 10 gün önceye göre 8 TL zamlanarak 46.5 TL’ye ulaştığını gördüm. Üstelik aynı market 1000 üründe ederleri ocak boyunca sabitledik demekteydi. Kesinlikle doğrudur. Çngelli iğne, çakmak ya da kibrit gibi ürünlerde yapmıştır dediğini.

Ne oldu da yüzde 25’i aşan zam geldi sürekli tükettiğim sütü ürününe diye sorgulamaya başladım.

Diğer yandan da hükümetimizin her konu gibi bu konuya da zaptiyeci yaklaşımı da çekici gelmedi değil. Bir an için CİMER’e yazmayı bile aklımdan geçirdim.

Basına düşen konuyla ilgili bir habere göz atınca vazgeçtim.

Süt üretiminin geçen kasımda bir önecki yılın aynı ayına göre % 6.1, ocak-kasım döneminde ise bir önceki yılın aynı dönemine göre % 3.2 düştüğü bilgisi önemliydi.  Bu bilgileri yaz aylarındaki bir başka haberle birleştirince durum anlaşılabilir olmaktaydı. Yaz aylarında memelerinden süt damlayan inklerin kesime gönderildiğini duymuştum.

Bu yaşanan da zaptiyeci anlayışın doğal sonucuydu.

Artan maliyetlere karşın süt konseyi süte yeterince zam yapmamıştı. Durum böyle olunca yaptığı harcamayı karşılayamayan üretici umarı süt ineklerini kesime göndermekte bulmuştu. Kes-kurtul anlayışıyla çözmüştü sorununu.

Son zamanlarda hükümetle marketlerin karşı karşıya geldiğine de tanık olmaktaydık.

Bence bu bir kurguydu. Yaptığı yanlışları kabullenmek şöyle dursun ekonomik krizde ve eder artışlarında bile birilerinin komplosuna sığınma çabasındaki hükümetimiz böylelikle marketleri de büyük ustalıkla hedefe koyabilmişti. Basına yansıyan eder denetimleri de bu tiyatro oyununun tüketiciye sunulan bölümü tadındaydı.

Tarım kredi kooperatifleri aracılığıyla eder denetimi de aylar önce tiyatro oyununa dönüştürülmüştü anımsanacağı gibi.

Oysa gerçek gözlerimizin önüne serilmeye çalışılandan oldukça farklıydı.

Türkiye’deki tarım-hayvancılık ürünleri ederleri sorunu marketlerin fırsatçılığıyla açıklanamayacak denli karmaşıktı. Kuşkusuz her geçen gün tekelleşmeye doğru yol alan marketlerin fırsatçılığı da bir gerçektir. Ama, asla ana neden değildir.

Yeterli ürünün yokluğu, isteme karşılık veren bir sununun eksikliği tüm dünyada yatay gidiş gösteren besin ürünleri ederlerinin Türkiye’de yukarı yönlü olmayı sürdürmesini açıklayabilir ancak. Bunu anlamak için de son 20 yılın da gerisine gidip adım adım baltalanan üretime bakmak gerekir. Son 20 yılda yapılan ölümcül altın vuruştan öte değildir.

“Devlet kasaplık, manavlık, celeplik mi yapar diyen” ünlü büyüğümüzü anımsamazsak haksızlık olur. Devlet o temel ödevlerden arındırıldığında karşımıza çıkan görüntü budur. Hoşnutsak ve doğru buluyorsak bir şey yapmamıza gerek yoktur. Bu yolda yürümeyi sürdürebiliriz. Besin üretimi merkezleri olması gereken ve kentlere göçmeyip de köylerde kalmış olanların dayanıklı kutu süt tükettiğini acı gerçek olarak not etmekte yarar var.

Seçime doğru geriye saymaya başladığımız şu günlerde olası iktidar değişikliği senaryolarına yönelik olarak atılacak her adım için “6 imzayı” tartışan akıldışılığın aklına bunların da gelmesini dilemekten başka bir şey gelmiyor elden. İktidarın bunca olumsuz deneyime karşın birşeyler yapmıyor oluşu onlardan umudu kesmemizi kaçınılmaz kılıyor.

Zaptiyelik kurumu yazarı, çizeri ve hatta düşünürü bir süreliğine de olsa baskı altına alabilir.

Çarşıda, pazarda satılanların ederlerinin bu yolla denetim altına alınabilmiş olduğu görülmüş değil. Zaptiyelikle ederleri denetim altına alma görüntüsü verenler de bunun farkındadır kuşkusuz. Burada amaçladıkları eder denetiminden çok kusuru başkalarına yansıtma çabasından öte değildir.

Azim ve Karar, 15.01.2023.